Te kano ārai mate mō te karawaka, te repe hūware pupuhi me te karawaka Tiamana (MMR) Measles, mumps and rubella (MMR) vaccine

I tēnei tau i Aotearoa kua pāngia kētia ētahi tāngata ki te karawaka.

He iti rawa ngā tāngata i konei kua whiwhi ārainga mate, ko te mutunga atu pea ko te pā mai o te urutā mai i te tangata kotahi ka pāngia e te mate.

Me 95% ngā tāngata i te iti rawa me whiwhi ārainga mate hei aukati i te urutā. Ka tiaki hoki tēnei i ngā pēpi he nohinohi rawa ki te whiwhi kano ārai mate, me te hunga e tino raruraru ana tō rātau ārai mate.

I te toharite, he 95% te whaitake o te 1 pota mai i te karawaka, ā, mai i ngā pota e 2 he 99% te whaitake mai i te karawaka.

Ka tiakina koe e te kano ārai mate MMR mai i ngā whakapokenga huaketo e 3— te karawaka, te repe hūware pupuhi me te karawaka Tiamana.

Te mate karawaka

Ko te karawaka tētahi o ngā mate tino whakawhara, mate rere hoki. Mēnā kāore anō koe kia werohia, ā, ka pā koe ki te tangata kua pāngia e taua mate, kāore e kore ka pāngia anō koe, ā, ka tuku ki ētahi atu.

Ka pā mai i te karawaka ngā tohumate kōpukupuku, rite ki te whurū, ngā raruraru kino ake rānei pērā i te pupuhi o te roro, ngā whakapokenga uma, ka hemo rānei.

Mēnā kei te hapū koe, ka tino māuiui koe i te karawaka, ā, ka pā kinotia pea tō pēpi.

Rapu mōhiohio atu anō mō ngā tohumate, te hōrapa me te maimoatanga.

Karawaka (internal link)

Repe hūware pupuhi

He mate hōrapa te repe hūware pupuhi ka pā mai i tētahi huaketo. Ka pā mai i tēnei ko te pupuhi i ngā repe hūware i te kanohi.

I ngā āhuatanga tino rerekē, ka pā mai pea ngā raruraru kino pērā i te turi, he pokenga kiriuhi e uhi ana i te roro me te aho tuaiwi (kiriuhi ua kakā, te pupuhi rānei o te roro (encephalitis)).

I pā mai te urutā repe hūware pupuhi i te tau 2017. I tau noa iho, i kore atu hoki tēnei i te rāhui KOWHEORI-19 i te mea kua kore e hōrapa noa te mate.

Rapu mōhiohio atu anō mō ngā tohumate, te hōrapa me te maimoatanga.

Te mate pupuhi repe (internal link)

Karawaka Tiamana

Mō te tamariki, he mate huaketo māmā noa te karawaka Tiamana e pā mai ai he kōpukupuku iraira. Engari ki te pāngia koe i a koe e hapū ana, ka pā mai pea ngā raruraru kino ki tō pēpi pērā i te turi, ngā mate manawa, me te tūkino roro.

Rapu mōhiohio atu anō mō ngā tohumate, te hōrapa me te maimoatanga.

Te karawaka Tiamana (internal link)

Ka tukuna te kano ārai mate MMR ki ngā tamariki i te 12 marama me te 15 marama, engari ka wātea mai pea he pota tōmua tāpiri mēnā ka pā mai he urutā.

Mō te hunga kāore i whiwhi i ngā ārainga mate MMR, kāore he utu mō te hunga 18 tau, tamariki ake hoki — kāore he aha o tō tūnga kōkota, kiriraraunga rānei. Kei roto i tēnei ko ngā manuhiri ki Aotearoa.

Mō te hunga pakeke atu i te 18 tau, kāore he utu mō te kano ārai mate MMR mēnā he kainoho koe, e āhei ana rānei ki ngā manaaki hauora koreutu i Aotearoa.

Ngā pēpi 6 ki te 11 marama

Ki te pā mai he urutā karawaka, mēnā kei te haere rānei koe ki tētahi whenua kua pā mai te urutā karawaka, ka tūtohua pea kia whiwhi ngā pēpi 6 ki te 11 marama i tētahi pota koreutu tāpiri tōmua o te kano ārai mate MMR. Me kōrero koe ki tō rata, nēhi, kaiwhakarato hauora mō tēnei.

He mea tino nui me whiwhi tonu tō tamaiti i ana pota e 2 kua whakaritea i te 12 me te 15 marama te pakeke.

Ngā tamariki 12 marama me te 15 marama te pakeke

Kāore he utu mō te kano ārai mate MMR, ā, ka tukuna ki ngā tamariki i te 12 me te 15 marama.

Mēnā kāore tō tamaiti i whiwhi i tana kano ārai mate MMR kāore he utu mōna kia whiwhi tonu ia i ērā.

Mēnā kāore e taea e koe te whakaū mēnā kua whiwhi ia i ana pota e 2, me whiwhi wero tonu ia. Kāore he mōrea o te whiwhi pota tāpiri.

Ngā pakeke i whānau mai i waenga i te tau 1989 me te 2004

He maha te hunga i whānau mai i waenga i te tau 1989 me te 2004 i Aotearoa kāore i werohia mō te karawaka.

Me whiwhi tonu ngā pakeke i ngā werohanga MMR hei tiaki i a rātau anō me tō rātau hapori. Hei tino tiaki i a rātau, me whiwhi i ngā pota e 2, kia 4 wiki i te iti rawa i waenganui.

Hei tirotiro mēnā kua werohia koe, me whakapā atu koe ki tō rata, tō nēhi, tō kaiwhakarato hauora rānei.

Mēnā kāore e kitea mēnā kua werohia koe, e tūtohua ana kia wawe tonu te werohia. Kāore he mōrea tāpiri i te whiwhi pota MMR tāpiri — he mea nui te mōhio e 2 ngā pota i whiwhi koe.

Kāore he utu mō te kano ārai mate MMR mō:

• • te hunga 18 tau, tamariki ake hoki (kāore he aha o tō tūnga kōkota, kirirarautanga) me
  • rātau e āhei ana ki ngā manaaki hauora koreutu i Aotearoa.

Te āhei ki ngā ratonga hauora me te hauātanga e utua tūmatanuitia — Te Whatu Ora (external link)

Ngā pakeke i noho i Aotearoa i mua i te tau 1969

Kāore te nuinga o ngā tāngata i noho i Aotearoa i mua i te tau 1969 e mate ki te whiwhi werohanga karawaka. He mea noa te karawaka i taua wā nō reira i kaha te ārai mate i roto i a koe mā te whai wāhi atu. Engari, mēnā kei te haere koe ki te tāwāhi e tūtohu ana mātau kia kōrero koe ki tō kaiwhakarato hauora i te mea ka tūtohua pea he kano ārai mate pea ki a koe hei whakarite kei te whai awhikiri koe.

Mēnā kua raruraru tō ārai mate

Ko te hunga he tino ngoikore te pūnaha awhikiri tē taea te whiwhi te kano ārai mate MMR — hei tauira, te hunga kei te whiwhi maimoatanga mate pukupuku.

Hei tiaki i a rātau, he mea tino nui ka whiwhi werohanga te whānau katoa mai i te MMR e pātata ana ki te hunga he raruraru te ārai mate.

Mēnā he tāngata e pāngia ana e te karawaka i Aotearoa, e tūtohua ana kia whai whakatūpato tāpiri te hunga he raruraru tō rātau ārai mate — pērā i te karo i ngā wāhi e pokea ana e te tāngata.

Mēnā he hunga kua pāngia e te karawaka i te kura, te kura kōhungahunga rānei o tō tamaiti, ka tohutohutia koe me aha kia noho haumaru ai tō tamaiti.

Mēnā kei te hapū koe

Kāore koe e āhei ki te whiwhi kano ārai mate MMR i a koe e hapū ana. Mēnā kei te whakarite koe kia hapū, kāore he utu ki te kimi mēnā kei te whai awhikiri koe mai i te karawaka me te karawaka Tiamana. Mēnā kāore koe i te whai awhikiri mai i te karawaka, te karawaka Tiamana rānei, kāore he utu ki te whiwhi kano ārai mate mena kei raro koe i te 18 tau, pakeke atu rānei i te 18 tau, ka mutu he kainoho koe i Aotearoa.

I muri i te whānautanga o tō pēpi, ka tūtohua pea kia whiwhi werohanga karawaka, repe hūware pupuhi me te karawaka Tiamana (MMR) koreutu. Me wawe tonu tō whakatutuki i tēnei.

Te hapūtanga me ngā werohanga (internal link)

Mēnā kei te haere koe

Mēnā kei te haere koe ki ngā whenua he karawaka kei reira, he mea tino nui kei te whai koutou ko tō whānau i ō koutou werohanga MMR.

Ka taea e koe te tirotiro ngā urutā onāianei i te paetukutuku e whai ake.

Global Measles Outbreaks — Centers for Disease Control and Prevention (external link)

He māmā, ā, kāore he utu mō te whiwhi werohanga mō te karawaka, te repe hūware pupuhi me te karawaka Tiamana.

Mō te hunga 13 tau, pakeke atu

Ka taea te tāpui tuihono, i runga waea rānei mō ngā werohanga mō te tangata takitahi, mō ngā rōpū rānei pakeke atu i te 13 tau.

• Tāpui tuihono: Book My Vaccine (external link)
• Te tāpui mā runga waea: 0800 28 29 26 (8am ki te 6pm, Mane ki te Paraire).

Mō te hunga i raro i te 13 tau

Me whakapā atu ki tō rata, tō nēhi, tō kaiwhakarato hauora hei tāpui i tētahi wā hui mō te hunga i raro i te 13 tau.

Ka āhei te hunga pakeke atu i te 3 tau ki te whiwhi kano ārai mate MMR i ngā taka rongoā maha. Ka taea e koe te rapu tētahi e tūtata ana ki a koe i Healthpoint.

Ngā taka rongoā e tuku ana i ngā werohanga MMR — Healthpoint (external link)

Ka whakarato wā hui ā-rōpū ētahi wāhi mō ngā werohanga. Me whakapā atu ki tō rata, tō nēhi, tō kaiwhakarato hauora, tō taka rongoā rānei kia kite ai mēnā ka taea he wā hui ā-rōpū kia whiwhi werohanga katoa ai koutou.

Ētahi mōhiohio anō mō ngā tāpuitanga me ngā ratonga tautoko

Rapu mōhiohio atu anō mō te tāpui i te whiwhi kano ārai mate, me pēhea rānei te whiwhi tautoko tauwhāiti mō ō hiahia. 

• Te tāpui i tētahi wā hui ārainga mate (internal link)
• Te whaiwhai ake i ngā werohanga i tāhapatia (internal link)

Ko te kano ārai mate ka whakamahia e mātau i Aotearoa ko te Priorix. Ka tiaki tēnei kano ārai mate i a koe mai i te karawaka, te repe hūware pupuhi, me te karawaka Tiamana. E 2 ngā pota, kia kotahi marama i waenganui i te iti rawa kia pai ake ai te tiaki.

Tē taea te wehewehe ēnei mate. Hei tauira, kāore he kano ārai mate mō te 'karawaka anake' e wātea ana i Aotearoa.

He kano ārai mate ora te Priorix. Kei roto i ngā kano ārai mate ora ko ngā huakita, ngā huaketo rānei kua whakangoikoretia kia kore ai e pā mai ai he mate. Ka tīmataria e tēnei rahi iti o te huaketo, huakita rānei tētahi urupare awhikiri.

Ngā mōhiohio Priorix – Medsafe (PDF 276KB) (external link)

Pērā anō i te nuinga o ngā rongoā, ka pā mai pea ngā tauhohenga i ngā kano ārai mate. I te nuinga o te wā he māmā ēnei, ā, kāore e pā mai ki te katoa.

Pā noa mai ai ngā tauhohenga māmā, ka mutu e whakaatu ana kei te urupare tō pūnaha ārai mate ki te kano ārai mate.

Mēnā ka pā mai he tauhohe ki a koe, ka pā mai i te nuinga o te wā i ngā rā tuatahi i muri i te whiwhi werohanga. Ka kore atu te kano ārai mate mai i tō tinana i roto i ētahi haora, rā rānei.

Ko te tautohe e tino kitea ana mō te ārainga mate ko:

• tētahi kirikā māmā
• ka mamae, pupuhi rānei i te wāhi i uru te ngira.

Ētahi atu tauhohe

Ko ētahi atu tauhohe pea o te kano ārai mate MMR ko te:

• kōpukupuku māmā — i waenga i te 6 me te 12 rā i muri i te werohanga
• kirikā kino — neke atu i te 39°C i waenga i te 6 me te 12 rā i muri i te werohanga
• repe pupuhi i ngā rō pāpāringa, kakī, i raro i te kauae rānei
• mamae hono mō te wā poto — 2 ki te 4 wiki i muri i te werohanga.

Ko tētahi pānga kino tino rerekē he rite ki ngā ira marū ka puta i te 15 rā ki te 6 wiki i muri i te ārainga mate. He māmā tēnei, ā, ka kore atu i te 6 marama i te nuinga o te wā.

Ngā pānga pāwera

He tino rerekē rawa atu ngā pānga pāwera kino. Tata ki te 1 te tangata i roto i te 1 miriona ka pāngia e tēnei.

He tino matatau tō kaiwero, ā, e mōhio ana ia kei te kimi ia i te aha, ka mutu ka taea e ia te whakamaimoa wawe tētahi pānga pāwera ki te pā mai tērā.

I te nuinga o te wā ka pā mai ngā pānga pāwera kino i roto i ngā meneti tuatahi i muri tonu mai i te werohanga, koinei te take me tatari koe tae noa ki te 20 meneti i muri i te werohanga.

He mōhiohio anō

Mō ētahi atu mōhiohio mō ngā pānga kino noa, ngā mea hei tirotiro, ā, me pēhea te pūrongo i ngā pānga kino.

Ngā pānga kino o te kano ārai mate, ngā tauhohenga me te haumaru (internal link)